Telepsikoloji ve Psikoterapide Video Konferans Kullanımı

Telepsikoloji, psikolojik hizmetlerin telekomünikasyon teknolojileri aracılığıyla gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır¹. Telefon, mobil araçlar, web sitesi ve sosyal medya telekomünikasyon teknolojileri arasında yer alırken, psikoterapi süreçlerinde sıklıkla video konferans yöntemi kullanılmaktadır. Online terapi olarak da anılan bu yöntem fiziksel mekândan bağımsız olarak yetkin ve yetkili psikologlara erişimi kolaylaştırmakta, kaçınma belirtileri deneyimleyen danışanlara psikolojik hizmet verilebilmesini sağlamaktadır.² Son birkaç aydır tüm dünyada ve ülkemizde yaygınlaşan korona virüs salgını sebebiyle telepsikoloji uygulamaları bir tercih olmaktan çıkıp zorunluluk haline gelmeye başlamıştır. Bu zorunlulukla birlikte psikoloji alanında otorite sayılabilecek bazı kuruluşlar telepsikoloji uygulamaları ile ilgili çalışma gruplarını hareket geçirmiş ve çeşitli yönergeler yayınlamaya başlamışlardır. Bu kapsamda, bu yazıda video konferans aracılığı ile gerçekleştirilen telepsikoloji pratiği ile ilgili bazı sorulara yayınlanan yönergeler ve araştırma bulguları derlenerek yanıtlar oluşturulmaya çalışılmıştır.

Video konferans aracılığıyla sürdürülen psikoterapi, yüz yüze psikoterapi kadar etkili midir? Hangi psikolojik belirtileri deneyimleyen kişiler video konferans ile sürdürülen psikoterapiden fayda görürler?

Bu soruya cevap vermek amacıyla yapılan araştırmaların sayısında 2002 yılından itibaren önemli bir artış olmuştur. Backhaus ve arkadaşları³ (2012) bir derleme çalışması yapmış ve 1996’dan itibaren bu alanda yapılan çalışmaları gözden geçirilmişlerdir. Bu derleme çalışmasında video konferans aracılığıyla ve yüz yüze yürütülen psikoterapilerin depresif bozukluklar, kaygı bozuklukları (panik bozukluk, sosyal kaygı bozukluğu, genellenmiş kaygı bozukluğu gibi), yeme bozuklukları, fiziksel sorunlar (obezite, kronik ağrı, huzursuz bağırsak sendromu gibi) ve bağımlılık belirtilerini azaltmadaki rolünü araştıran çalışmalar incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar oldukça umut vericidir. Bu çalışmalarda sıklıkla, video konferans ile yürütülen psikoterapilerde yüz yüze psikoterapiler kadar belirtisel iyileşme sağlanabildiği rapor edilmiştir.³ Hatta, yapılan bir çalışmada, video konferans ile yürütülen psikoterapide yüz yüze psikoterapiye kıyasla depresyon belirtilerinde daha hızlı azalma olduğu bulgusuna ulaşılmıştır⁴. Bu psikopatolojilere ek olarak stres, erteleme davranışı, mükemmeliyetçilik gibi sorunlarda da telepsikoloji uygulamalarının olumlu sonuçlar ortaya koyduğunu belirten araştırmalar da bulunmaktadır.⁵ Ancak, farklı bir derleme çalışmasında video konferans ile yürütülen psikoterapilerin etkililiğine işaret edilirken, özellikle obsesif kompulsif bozukluk, ağır depresif bozukluklar, bipolar bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu gibi psikopatolojilerin tedavisinde telepsikoloji uygulamalarının etkililiğine ilişkin yeni araştırmalara ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıştır.⁵ Özetle, araştırma bulguları özellikle kaygı bozuklukları, depresif bozukluklar ve herhangi bir psikopatolojiyi temsil etmeyen belirtiler için video konferansla yürütülen psikoterapilerin yüz yüze terapiler kadar etkili olabildiğine işaret ederken, bazı psikopatolojiler için söz konusu uygulamalarda temkinli olunmasının altını çizmektedir.

Terapi ilişkisi, psikoterapi yaklaşımından bağımsız olarak psikoterapi süreçleri için çok önemlidir. Peki, video konferans ile sürdürülen psikoterapiler sırasında terapi ilişkisi kurulabilir mi? 

Telepsikoloji uygulamalarının yaygınlaşmasının önündeki en temel engellerden birinin, özellikle uzmanların bu uygulamalar sırasında sağlıklı bir terapi ilişkisinin geliştirilemeyeceğine ilişkin kaygısı olduğu belirtilmektedir.⁶ Ancak, yapılan çalışmalarda telepsikoloji uygulamaları sırasında terapist ve danışan arasındaki bağın ilk seans itibariyle kurulabildiği, görüşmeler ilerledikçe de başlangıçta kurulan bağın geliştiği rapor edilmektedir.⁷

Video konferans görüşmelerine devam eden danışanlar, görüşmelerin başında terapistleri ile kurudukları sıcak ve arkadaş canlısı bir etkileşimin aralarındaki duygusal bağı başlattığını, ilerleyen seanslarda ise anlaşıldığını ve desteklendiğini hissetmenin bu bağı geliştirdiğini ifade etmişlerdir.⁷ İletişimin ve senkronizasyonun iyi sağlandığı bir video konferans görüşmesi sırasında danışanlar terapistleriyle aynı odada olmadıklarını unuttuklarını, terapistlerinin varlığını hissettiklerini de belirtmektedirler.⁷  Terapistin empatik yaklaşımı da terapi ilişkisini geliştiren bir diğer unsurdur. Video konferans görüşmeleri sırasında danışanın sözel ve sözel olmayan tepkilerine (ses tonu değişiklikleri, mimikler gibi) ekstra odaklanmanın terapistin empatik yaklaşımını desteklediği bilinmektedir. Video konferans sırasında çeşitli dikkat dağıtıcılar olmadan danışanı izleyebilme imkanının olması da bu takibi kolaylaştırmaktadır.⁷ Beklenenin aksine, telepsikoloji uygulamalarını yüz yüze psikoterapiye tercih eden danışanlar dâhi olabilmektedir. Bazı danışanlar, video konferans yönteminin özellikle utanç duygusu ile ilişkili sorunlarda kendilerine alan ve mesafe sağlayabildiğini, bu alanın terapistleri kurdukları ittifakı güçlendirebildiğini ifade etmektedirler.⁸

Video konferans ile sürdürülen psikoterapi sürecinde psikologlar nelere dikkat etmelidirler?

• Video konferans aracılığıyla sürdürülen psikoterapi süreçlerinde danışanların haklarına ve mahremiyetine saygı duymak, en yüksek çaba ile korumak önceliklidir ve oldukça kritiktir. Yüz yüze görüşmelerde uyulması gereken tüm etik prensipler video konferans aracılığıyla sürdürülen psikoterapiler için de geçerlidir.⁹

• Video konferans görüşmeleri sırasında psikologlar danışanlarına kimlik bilgilerini, eğitim bilgilerini, bağlı bulundukları kuruluşları şeffaflıkla sunmalı ve bulundukları şehri belirtmelidirler.⁹

• Psikologlar kendilerinin ve kullandıkları yöntemin sınırlılıklarının farkında olmalı, bunları danışanları ile paylaşmalı, henüz yeterli ampirik çalışmanın bulunmadığı yöntemleri uygularken ya da bu psikolojik sorunlarla çalışırken temkinli olmalıdırlar.¹

• Video konferans sırasında psikologların hem kendilerinin hem de danışanlarının mahremiyetini koruyacak, rahatsız edilmeyecekleri bir alanda görüşme yaptıklarından emin olmaları gerekmektedir.¹⁰

• Danışanların yüz yüze psikoterapiden video konferans aracılığı ile yürütülen psikoterapiye kıyasla daha fazla fayda göreceği koşullarda gerekli yönlendirmeler yapılmalıdır.¹²

• Telepsikoloji uygulamalarını kullanan psikologların kullandıkları teknolojilerin sınırlılıklarını ve bilgi güvenliği sağlama koşullarını çok iyi bilmeleri gerekmektedir.¹

• Herhangi bir teknik problemle karşılaşmamak için gerekli kontrollerin (iyi çalışan kişisel bilgisayar, hızlı internet bağlantısı, gerekli güncellemelerin yapılmış olması gibi) psikoterapi görüşmeleri öncesi yapılması gerekmektedir.Olası bir teknik bir problemde nasıl bir yol izleneceği konuşulmalıdır.¹⁰

• Olası aksaklıklar için zamanın iyi ayarlanması, gerektiğinde ek süre kullanılması gerektiği akılda tutmalıdırlar.¹⁰

• Video konferans sırasında rahatsız edici sesleri önlemek ve danışanın güvende hissetmesini sağlamak için terapistlerin kulaklık kullanmaları önerilmektedir.¹¹

• Video konferans görüşmelerinin bildirimlerin gelebileceği bir telefon ekranı yerinde video konferansın gerçekleştiği uygulama dışında diğer tüm uygulamaların kapalı olduğu diz üstü ya da masa üstü bir bilgisayar aracılığı ile gerçekleştirilmesi önerilmektedir.¹¹

• Video konferans görüşmelerinin başından itibaren risk analizi yapılmalı (intihar, kendisine ya da başkasına zarar verme gibi), kriz anlarında devreye sokulabilecek bir acil durum planı için önceden hazırlıklı olunmalıdır. Söz konusu durumlarda danışanların ulaşabileceği kişiler ya da sağlık kuruluşları önceden belirlenmelidir.¹² Tekrarlayan kriz durumları deneyimleyen danışanlar için yüz yüze psikoterapilerin daha uygun olabileceği akılda tutulmalıdır. ²

• Danışan bilgilerinin güvenliğinin korunması için video konferans aracılığıyla verilen psikolojik hizmetlerde günlük yaşamda sıklıkla kullanılan uygulamalar (Apple Facetime, Facebook Meseenger, Skype gibi) yerinde telesağlık hizmeti ile uyumlu uygulamaların (Skype for Business, Doxy.me (ücretsiz), Zoom for Healthcare gibi) kullanılması önerilmektedir^9,13. Ancak dünyada, sağlık otoriteleri korona virüs salgını süresince verilen hizmetler için bu kuralı esnetmişlerdir.¹³

Kaynakça

¹ APA Joint Task Force for the Development of Telepsychology Guidelines for the Psychologists. (2013). Guidelines for the practice of telepsychology. (https://www.apa.org/practice/guidelines/telepsychology)

² Perle, J. G., Langsam, L. C. ve Nierenberg, B. (2011). Controversy clarified: An updated review of clinical psychology and tele-health. Clinical Psychology Review, 31, 1247–1258.   

³ Backhaus, A., Agha, Z., Maglione, M. L., Repp, A., Ross, B., Zuest, D., Rice-Thorp, N. M., Lohr, J. ve Thorp, S. R. (2012). Videoconferencing psychotherapy: A systematic review. Psychological Services, 9, 111–131.

⁴ Nelson, E., Barnard, M. ve Cain, S. (2003). Treating childhood depression over videoconferencing. Telemedicine Journal and e-Health, 9, 49–55.

⁵ Andersson, G. (2016). Internet delivered psychological treatments. Annual Review of Clinical Psychology, 12, 157–179.

⁶ Rees, C. S. ve Stone, S. (2005). Therapeutic Alliance in face to face versus videoconferenced psychotherapy. Professional Psychology: Reseach and Practice, 36, 649–653. 

⁷ Simpson, G. S. ve Reid, C. L. (2014). Therapeutic alliance in videoconferencing psychotherapy: A review. Australian Journal of Rural Health, 22, 280–299. 

⁸ Simpson, S., Bell, L., Knox, J. ve Mitchell, D. (2005). Therapy via videoconferencing: A route to client empowerment? Clinical Psychology and Psychotherapy, 12, 156–165. 

⁹ European Federation of Psychologists’ Association (EFPA). (2006). The provision of psychological services via the internet and other non-direct means. (http://ethics.efpa.eu/guidelines/)

¹⁰ European Federation of Psychologists’ Association (EFPA). (2020). Provision of online consultation. (http://www.efpa.eu/covid-19/provision-of-online-consultation)

¹¹ Liu, X. (2020). Getting started with online therapy. The Schema Therapy Bulletin. (https://www.schematherapysociety.org/GETTING-STARTED-WITH-ONLINE-THERAPY)

¹² Canadian Psychological Association. (2006). Draft ethical guidelines for psychologists providing services via electronic media. (http://psychologistsboard.org.nz/cms_show_download.php?id=141)

¹³ U.S. Department of Health and Human Services. (2020). Notification of Enforcement Discretion for Telehealth Remote Communications During the COVID-19 Nationwide Public Health Emergency. (https://www.hhs.gov/hipaa/for-professionals/special-topics/emergency-preparedness/notification-enforcement-discretion-telehealth/index.html)